Interview: Moniek Merkx over Ik ben er even niet

Ik ben er even niet, de titel van de allernieuwste voorstelling van Moniek Merkx wordt met de dag toepasselijker… Voor Moniek Merkx heeft de titel een dubbele lading. Na acht jaar artistieke directie van Maas theater en dans (en tien jaar bij voorloper theatergroep Max.) neemt zij in januari afscheid. Gelukkig blijft zij wel voorstellingen maken bij Maas. Ik ben er even niet maakt een landelijke tournee tot en met maart 2021 en wordt door de maatregelen extra vaak gespeeld. Wegens de nieuwe maatregelen wordt de première uitgesteld.

– interview met Moniek Merkx –

Exposed
Ik ben er even niet gaat over de druk die jonge mensen kunnen voelen om te moeten voldoen, om steeds mooier, sterker en beter te zijn dan ze zich voelen. Waarom wilde je dit nu maken?
Moniek: “Het begon twee jaar geleden bij het idee dat je steeds zo exposed moet zijn op sociale media. Zoiets begint dan bij mijn eigen ongenoegen daarover. Ik ben niet goed in exposen en vraag me dan af waarom niet. En er zijn heel veel mensen, kinderen en volwassenen, die dat misschien helemaal niet willen. Of ze willen het wel, maar zijn dan zo overbewust dat ze er eigenlijk ongelukkig van worden. Dat leek me een belangrijk onderwerp. Daarnaast ging het ook over mijn eigen behoefte om me terug te trekken en het feit dat ik ga stoppen als directeur. Ik vroeg me af wat er zou gebeuren als ik er even niet was, minder ging werken, meer thuis zou zijn, niet meer voorop maar juist achterop zou lopen. Dat fenomeen van een veranderende rol en leven met een andere energie ben ik nu aan het onderzoeken en oefenen. Voor de voorstelling ging het onderzoek verder richting introversie.”

Puzzels
Hoe maak je een voorstelling over introversie?
Moniek: “Vóór 1980 was introvert zijn een grote kwaliteit, dat werd meestal meer gewaardeerd dan extravert zijn. Door Amerikaanse invloeden en de opkomst van het individualisme is dat helemaal omgedraaid. Het gaat nu veel over je individuele identiteit, gender, achtergrond, mening en daarvoor opkomen. Ik dacht dat het daarom een goed idee was om die introverte waarden te onderzoeken. Ik kwam erachter dat 30% van de mensen introvert zijn gewoon omdat ze een andere hersenstructuur hebben. Het leek me wenselijk jonge mensen meer beelden van introversie en reflectie te laten zien. Dus meer overpeinzen in plaats van meteen alles uiten. Meestal begint het met zulke inhoudelijke puzzels in mijn hoofd. Introversie is waardevol en het is ook een valkuil. Dat je je steeds meer gaat terugtrekken, jezelf niet meer durft te laten zien, dat je niet meer wilt uitreiken naar anderen. Jongeren die zich opsluiten, alleen maar gamen, eenzaam worden omdat ze denken niet te kunnen voldoen. Ik dacht: hierin zit potentie voor een voorstelling.”

Hart onder de riem
Je werkt nu 33 jaar in de theaterwereld, best een extraverte wereld.
Moniek: “Je denkt al snel: acteren is naar buiten gericht. Ik vind juist introverte acteurs aantrekkelijker om naar te kijken. Acteurs met een geheim zeg maar. Ik kies graag voor acteurs die goed samen kunnen spelen en niet alleen maar sterallure hebben. Vandaar ook mijn voorkeur voor gelijkwaardige ensembles, zonder hoofd- en bijrollen. Ik vind het fijn om bescheiden mensen in het zonnetje te zetten en daarmee ook kinderen die zichzelf herkennen een hart onder de riem steken.”

Onzeker
De voorstelling is een omgekeerde tijdreis langs herinneringen, coming-of-age zoals je wel vaker maakt. Wat fascineert je daaraan?
Moniek: “Ik hou van turbulentie in de tijd. In periodes waarin het leven erg verandert, zoals in de pubertijd maar ook als je ineens veel minder gaat werken of een kind krijgt, dan is het leven meestal het indrukwekkendst. Ingewikkeld, emotioneel, onzeker, maar ook extra gepassioneerd. Coming-of-age kan je in feite je hele leven blijven ervaren en zulke turbulentie is natuurlijk ook heel theatraal.”

Verdwijnkunst
Ik ben er even niet is een zogenaamde montagevoorstelling zoals je er al meerdere maakte, bijvoorbeeld Liefde en Hallo familie. Je vertrekt dan niet vanuit een script. Hoe zijn jullie te werk gegaan? En had corona nog invloed?
Moniek: “Eerst wilde ik zes coronaproof solo’s maken, maar ik bedacht al snel dat het juist moest gaan over ontmoetingen, over jezelf beschouwen ten opzichte van anderen. Ik interviewde de acteurs, vroeg hen waar ze zitten op het spectrum introversie/extraversie. Hoe dat was als kind, als puber en nu. De acteurs hebben vervolgens ouderen en kinderen uit hun omgeving geïnterviewd en we hebben meer dan normaal thuis gewerkt. Ik laat in de voorstelling deze teksten door kinderen uitspreken alsof zij de volwassen toeschouwers zijn van al die zielenroerselen. De acteurs tonen dan in beelden en kleine scènes de tijdreis waarin de personages zich met vaak kinderachtig gedrag tot elkaar verhouden. De combinatie van thuiswerken in kleine ruimtes, interviewen en intieme gesprekken maakt dat er in de voorstelling extra veel reflectieve lijnen zitten. Verder maakten de acteurs thuis tientallen verdwijnfoto’s, zo mooi, zo troostend en dat hielp me dan weer de anekdote te overstijgen en vooral beeldend en associatief te blijven werken. Uiteindelijk waren al met al de repetities bij Maas een feest van samenspel en vertrouwen. Echt iedereen, van vormgevers tot muziek, tot techniek heeft een hele sterke bijdrage geleverd. Er was veel extra focus.”

Onzichtbaar
Ben je zelf introvert of extravert?
Moniek: “Als ik antwoord moet geven op de vraag ‘floreer je vooral in je eentje of in samenhang met anderen’, dan ben ik vooral extravert. Ik ben veel beter in samenhang met andere mensen, ik kom uit een groot gezin hè. Voor jezelf opkomen was daar zeker nodig. Maar ik kan ook vrij makkelijk verdwijnen, verlegen zijn, niet willen praten. Bijvoorbeeld netwerken en smalltalk blijf ik moeilijk vinden. Het idee om er even niet te zijn spreekt me aan. Ik kijk er naar uit, maar ik weet ook zeker dat ik veel mensen heel erg ga missen.”

Ik ben er even niet werd in december 2020 helemaal afgemaakt, maar de voorstelling werd niet gespeeld vanwege de lockdown die tot juni 2021 zou duren. In maart 2021 werd de voorstelling gelivestreamd voor ruim 500 kijkers. In april 2022 ziet de voorstelling dan eindelijk het daglicht en komt de langverwachte tournee.